Artykuły dla rodziców

Żyjemy w świecie pełnym informacji i bodźców docierających do nas z różnorodnych stron, niejednokrotnie czujemy się zmęczeni bez wyraźnej przyczyny, mamy trudności z koncentracją, pojawia się złość, czy frustracja. Jednak jak często potrafimy z akceptacją przyjąć to, że podobnie mogą czuć się również inne osoby wystawione na działanie bodźców dla nas neutralnych? Czy potrafimy
z otwartością i szacunkiem przyjąć to, że osoba żyjąca obok nas odbiera tak bardzo „NASZ” świat
w odmienny sposób niż my? Czy potrafimy odwrócić sposób patrzenia na dzieci i, jako dorośli, przyjąć, że nie są po prostu niegrzeczne, pochylić się nad nimi i ich zachowaniem w poszukiwaniu przyczyny?

Coraz częściej można usłyszeć o neuroróżnorodności, jest coraz więcej publikacji w języku polskim, ale nie tylko, pojawiają się również filmy i seriale próbujące (zaledwie próbujące) pokazać jedynie fragmenty życia konkretnie wykreowanych jednostek „atypowych”, które w minimalnym stopniu mogą pomóc spróbować zobaczyć świat oczyma kogoś, kto widzi go inaczej niż my. Ten tekst ma na celu przybliżenie kolejnego niewielkiego wycinka tego czym jest (lub tylko może być) spektrum autyzmu, ponieważ na przestrzeni lat wiedza na ten temat wciąż rozszerza się i zmienia. Przekierowanie uwagi z diagnozy na objawy, czy cechy – bo każdy z nas różni się od siebie niezależnie od tego, czy jest osobą neurotypową, czy będącą częścią grupy osób z tak zwanym ASD.

Każdy z nas jest jednostką, jednostką wyjątkową o odmiennych mocnych i słabych stronach, co
w każdym przypadku może być uwarunkowane różnorodnymi czynnikami, np. odmienną percepcją zmysłową, czy inną budową mózgu. Dlatego warto zapomnieć o diagnozie nakładającej na człowieka etykietę, a w zamian za to spojrzeć na każdego jako OSOBĘ ze swoim indywidualnym zestawem cech
o różnorodnym podłożu.

Zarówno wśród osób neurotypowych, jak i tych wchodzących w grupę ludzi z ASD można spotkać się
z tak zwanymi „zachowaniami trudnymi” – warto zastanowić się nad ich przyczyną, tym co je wyzwala oraz tym co może okazać się pomocne, a także nad tym dla  kogo są one tak naprawdę trudne. Zamiast szukania sposobu karcenia, negatywnej interakcji spróbujmy zapytać „jak mogę Ci pomóc?” by świat, który wydaje nam się „normalny” był lepszy i „bardziej normalny” dla osób ze spektrum.

Jedną z możliwości pomocy dziecku z ASD jest wsparcie go w organizacji bodźców, co umożliwia ich późniejsze wykorzystanie, czyli tak zwana integracja sensoryczna. Nasze zmysły dostarczają nam informacji dotyczących stanu fizycznego naszych ciał i środowiska, które nas otacza. W każdej sekundzie do naszych mózgów docierają niezliczone bodźce sensoryczne – nie tylko z oczu i uszu, ale z każdego miejsca na ciele. Mózg musi je wszystkie uporządkować, dlatego też lokalizuje, sortuje i organizuje te bodźce . Gdy bodźce przepływają w sposób dobrze zorganizowany, czy też zintegrowany, mózg może je wykorzystać do tworzenia percepcji i zachowań. Gdy przepływ bodźców jest zdezorganizowany, życie zaczyna przypominać korek w godzinach szczytu. Integracja sensoryczna składa wszystko w całość, czyli pomaga wszystko przetworzyć.

Jak pisze Temple Grandin (Ja widzę to tak) –  każdy z nas może zetknąć się z pewnymi problemami natury sensorycznej, czy odmienną reakcją na te same bodźce. Należy uzmysłowić sobie, że dla osób z ASD czynniki, które dla człowieka neurotypowego są obojętne mogą stanowić bodźce tak silne, że aż powodujące realne uczucie silnego bólu. Może być też odwrotnie, to co dla nas jest neutralna lub nieprzyjemne, innym może dostarczać pozytywnych odczuć lub poszczególne osoby mogą odczuwać deficyty pewnych bodźców. Jest to rzecz wręcz trudna do wyobrażenia, jednak powinniśmy przyjąć ją i pamiętać o niej, szczególnie w sytuacjach kiedy łatwo o ocenianie, etykietowanie czy krytykowanie czyichś zachowań. Powinniśmy zadać sobie pytanie, jakie podłoże może kryć się za danym zachowaniem.

Takie atakowanie bodźcami, które dociera do konkretnej jednostki może wywoływać szereg różnorodnych reakcji i zachowań. Świat, w którym żyjemy wypełniony jest coraz większą ilością bodźców, a tym samym ludzkie umysły coraz częściej narażone są na przeciążenia, dlatego tym bardziej trudno jest funkcjonować w nim, kiedy mózg płata figle i ktoś czuje bardziej lub mniej niż większość społeczeństwa. Spektrum autyzmu objawia się osłabionym pod wieloma względami przetwarzaniem sensorycznym, dlatego interakcje dziecka z ASD z otaczającym go środowiskiem są zakłócone. Takie dziecko musi dodatkowo zmagać się jeszcze z innymi problemami w obszarze sensomotoryki i w innych dziedzinach rozwoju.

Ograniczenia w przetwarzaniu sensorycznym u dziecka ze spektrum mają trojaką naturę. Po pierwsze, informacje sensoryczne nie są prawidłowo rejestrowane w mózgu, więc dziecko nie poświęca im należytej uwagi lub przeciwnie, reaguje zbyt gorliwie. Po drugie, zaburzona może być modulacja impulsów nerwowych, zwłaszcza w przypadku przetwarzania bodźców przedsionkowych i dotykowych, co prowadzi do poczucia braku stabilności lub obronności dotykowej. Po trzecie, część mózgu odpowiedzialna za wolę, zwłaszcza w odniesieniu do nowych lub nietypowych procedur, nie działa prawidłowo, więc dziecko nie przejawia zainteresowania wykonywaniem czynności powszechnie uznawane za celowe lub konstruktywne.

U dziecka z ASD część mózgu (limbiczna) nie funkcjonuje poprawnie, dlatego nie rejestruje ono wielu zjawisk, które dostrzega całe jego otoczenie. Dziecko może nie rejestrować dźwięku dzwonka lub innych odgłosów; jego percepcja może być ograniczona do tego stopnia, że nie będzie ono nawet słyszeć, co się do niego mówi. Czasem jego mózg może „zdecydować” o zarejestrowaniu informacji i wtedy dziecko zareaguje. Czasem dziecko będzie odbierać dźwięki jako głośniejsze, niż są one w rzeczywistości, czyli intensywniej niż pozostali. Większość z nas przestaje postrzegać dźwięki, kiedy trwają długo i nie ulegają zmianom. W przypadku dziecka ze spektrum bywa tak, że nie przyzwyczaja się ono do ciągłego, monotonnego odgłosu, czyli jego mózg nie „wyłącza” dźwięku i bez przerwy się na nim koncentruje. Dziecko z trudnościami w tym zakresie może też przejawiać nadwrażliwość na jeden dźwięk i podwrażliwość na inny.

Dziecko z ASD czasem ignoruje także bodźce wizualne. „Prześwietla” ludzi oczami i unika patrzenia prosto w twarz, kiedy oni na nie patrzą. Z reguły poświęca zadziwiająco mało uwagi zabawkom i sprzętom na placu zabaw,  a jednocześnie potrafi godzinami skrupulatnie zajmować się plamą na dywanie. Jego mózg nie dzieli bodźców wzrokowych na ważne i nieistotne w standardowy sposób.

Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mogą mieć również problem z rejestrowaniem innych bodźców. Rzadko bowiem reagują w jakikolwiek sposób na delikatne łaskotanie lub podmuch wiatru, nie rejestrują także zapachów i mają ograniczony zmysł smaku. Często nie reagują w żaden sposób na to, gdy się przewrócą lub uderzą, tak jakby nie czuły bólu, chyba że uraz jest poważny. Niektóre z nich są jednak nadwrażliwe na fakturę przedmiotów, mogą reagować negatywnie na dotyk innej osoby. Bardzo mocny ucisk może wywoływać z kolei pozytywną reakcję – silny ucisk bowiem pozwala rozładować napięcie. Dziecko z ASD często odbiera bodźce z mięśni i stawów lepiej niż z uszu czy oczu.

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu można również podzielić na dwie kategorie: te, które chcą ruchu, i te, które wytrwale go unikają. I co bardzo istotne – w żadnym wypadku nie mamy do czynienia  z typowymi reakcjami. Rejestrowanie bodźców u dziecka ze spektrum może sprawiać wrażenie rządzonego kaprysem. Skoro jedna informacja jest uwzględniana jednego dnia, dlaczego nie jest brana pod uwagę dnia następnego? Taka niekonsekwencja sprawia, że myślimy „Gdyby chciał, to by mnie usłyszał”, „Dlaczego bawi się moim butem a na swój nie zwraca uwagi?”. Może się wydawać, że dziecko robi nam na złość lub celowo sprawia opór, chociaż zwykle jest inaczej. A tak naprawdę jego mózg zmaga się z tym by zapewnić mu przewidywalność zachowania.

U dziecka z ASD mózg nie tylko nie rejestruje części informacji sensorycznych, ale także często nie moduluje reakcji na informacje, które uda mu się zarejestrować – w tym wypadku chodzi zwłaszcza o bodźce dotykowe i przedsionkowe. Ponieważ takie dziecko nie jest w stanie zarejestrować wielu bodźców ze swojego otoczenia, nie może ich zintegrować w taki sposób, aby wytworzyć sobie zrozumiały obraz przestrzeni i swojego w niej miejsca. Większość z nas miewa takie chwile, że najchętniej nie ruszyłaby się z miejsca. To uczucie towarzyszy dziecku z ASD na co dzień.

Ewa Monkos

Daria Krawczyk

Literatura:

Ja widzę to tak Temple Grandin, Gdańsk 2019

Autyzm i problemy natury sensorycznej Temple Grandin, Gdańsk 2020

Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów Temple Grandin, Richard Panek,  Kraków 2016

Dziecko a integracja sensoryczna, A. Jean Ayres, Gdańsk 2018

    Ekspansywny rozwój technologii informacyjnej dogłębnie ingeruje w życie ludzkości i kształtuje nasze życie. Obecnie, niemalże z dowolnego miejsca na świecie, możemy przenieść się do wirtualnego świata. Szybki przekaz informacji stał się jednym z najbardziej pożądanych sposobów życia codziennego, zdobywania wiedzy i potrzebnych informacji do pracy zawodowej, edukacji, celów informacyjnych czy spędzania wolnego czasu.  Traktujemy go jako wszechobecny standard i zadajemy sobie pytanie: skoro mamy takie możliwości, to dlaczego z nich nie korzystać, przecież  wszystkie te technologie stworzono z myślą o ludzkości, aby życie było łatwiejsze.

     Nie trudno jednak zauważyć, że oprócz niekwestionowanych zalet rozwoju technologicznego stwarza on również zagrożenia. Nadużywania technologii informacyjnych przez szczególnie narażoną grupę społeczną, jaką są dzieci. Okazuje się,  że nieumiejętne i nieodpowiedzialne korzystania z dobrodziejstw technologii informacyjnych może mieć destruktywny wpływ na funkcjonowanie młodego pokolenia. Dzieci cechują się bezkrytyczną ufnością, wykorzystuje się ich naiwność i łatwowierność.  Dziecko poznając otaczający  je świat,  korzysta z dobrodziejstw ludzkiego umysłu, dzięki któremu potrafi przetworzyć, słowa, gesty, odczucia, to co słyszy, widzi i rozumie, może dotknąć, powąchać czy przytulić.

    Codzienny kontakt z nowymi technologiami wywołuje zmiany w tzw. sieci neuronalnej. Mózg ludzki dopasowuje się do potrzeb, a do wpatrywania się w ekran komputera czy telefonu nie potrzeba wielu struktur neuronalnych przez co, te niewykorzystane zostają zwyczajnie usunięte.[1] I tu drodzy rodzice zaczyna się bardzo ważna dla was rola  w wychowaniu i edukacji młodego pokolenia, to na waszych barkach spoczywa odpowiedzialność pokazania i wprowadzenia dziecka w cyberświat. Trzeba to czynić  bardzo powoli, systematycznie  i delikatnie odkrywać wszystkie karty oraz pełnić funkcję kontrolną, udostępniając dziecku, krok po kroku, kolejne zakątki cybernetycznej przestrzeni, jednocześnie chroniąc je i edukując.

   Najważniejszym elementem w ochronie naszych dzieci przed szkodliwym działaniem mass mediów jest dobry kontakt z dzieckiem. Na podstawie tego fundamentu buduje się relacje dziecko – rodzic. Jeżeli dziecko ma poczucie ciepła i jest otoczone miłością to wie, że może swojemu opiekunowi powiedzieć wszystko, mogąc wymienić swoje przemyślenia i nie bojąc się, że zostanie skrytykowane lub zlekceważone. Wówczas nie będzie miało tajemnic i oporów, aby polemizować z rodzicami.

   Bardzo ważne jest zrozumienie potrzeb emocjonalnych dziecka oraz wspieranie jego rozwoju psychicznego. Dziś, dziecko które się rodzi, już jest napiętnowane techniką i dlatego należy sobie zdawać sprawę z tego, że na każdym etapie jego życia musimy być i podążać za technologią oraz wiedzieć, z czym mamy do czynienia. Analizując etapy rozwojowe dziecka wiemy, że to młodsze dziecko bardziej będzie respektować zalecenia rodziców, a z wiekiem będzie próbowało podejmować samodzielne decyzje często pod presją grupy rówieśniczej i dlatego warto sobie uświadomić, jak ważną rolę odgrywa w tym procesie wsparcie rodziców.

   Aby można było mówić o podejmowaniu przez rodziców działań w celu ochrony dzieci przed nadmiernym korzystaniem z mass mediów, musimy być pewni, że sami rodzice posiadają takową wiedzę. Obecnie niewielu rodziców ingeruje w to, co robią ich dzieci w czasie wolnym, nie angażują się w jego zorganizowanie, a bardzo nikła więź sprawia , że  nie spędzają wspólnie czasu[2].

  Aby rodzice zdołali zapobiegać uzależnieniu swoich dzieci od Internetu lub gier komputerowych, powinni przede wszystkim ustalić z dziećmi jasne i przejrzyste  reguły, które konsekwentnie będą przestrzegane przez obydwie strony. Należy pamiętać o tym, że cybernetyczny świat powinien stać obok codziennych czynności dziecka, takich jak: uprawianie sportu, spotkania z kolegami czy zabawa.  Za wszelką cenę nie wolno zaniechać kultywowania rodzinnych wartości i zwyczajów, takich jak: spożywanie wspólnych posiłków, spacery czy wyjścia do kina.

   W dostępnej literaturze znajdziemy kilka cennych wskazówek dla rodziców dzieci korzystających z komputera opracowanych przez pedagoga Andreę Braun, do których warto się odnieść zanim zaczniemy dziecku zezwalać na korzystanie z technologii informacyjnych[3]:

• dzieci poniżej czwartego roku życia nie powinny korzystać z komputera,
• rodzice dzieci w wieku przedszkolnym powinni aktywnie uczestniczyć w wyborze
  i instalacji programów edukacyjnych, gier czy też aplikacji do korzystania
  z poszczególnych usług sieciowych. Podczas wspólnych sesji rodzice powinni wspierać dziecko i wyjaśniać mu, do czego dany program służy i jak z niego korzystać,
• do czasu ukończenia szkoły podstawowej nie ma potrzeby, aby dziecko posiadało swój własny komputer, a dzięki posiadaniu wspólnego rodzinnego komputera rodzice mogą sprawować nad nim pełna kontrolę,
• podczas wybierania programów dla dzieci, rodzice powinni zwracać uwagę na przedział wiekowy, do którego są one adresowane. Każda gra, czy aplikacja powinna mieć oznaczenie, dla jakiej grupy wiekowej jest dedykowana,
• aby ograniczyć czas przeznaczony na korzystanie z komputera, rodzice mogą w tym celu wykorzystać minutnik, budzik czy stoper, który sygnałem dźwiękowym poinformuje dziecko, że czas zakończyć zabawę z komputerem,
• czas spędzany przy komputerze nie powinien przekraczać: dla dzieci w wieku przedszkolnym 20-30 minut; dla dzieci w wieku szkolnym: 1 godziny; dla dzieci od 12. roku życia: 1,5 godziny,
• odległość od monitora powinna wynosić 60 cm,
• dzieci powyżej 7 – 8. roku życia mogą korzystać z Internetu pod nadzorem rodziców.

Podsumowując drodzy Rodzice pamietajmy, że żadna gra komputerowa, bajka czy wirtualny kolega nie zastąpią dziecku wspólnej zabawy i czasu spędzonego razem z nami rodzicami.

Bożena Labocha-Piecko

Bibliografia:

[1] M. Żylińska, Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, UMK, Toruń 2013, s6.

[2]Za: S. Kozak, dz. Cyt., s. 139.

[3]A. Braun, Czy dzieci muszą mieć wszystko? Drogi wyjścia ze spirali konsumpcji. Poradnik dla rodziców i wychowawców, „Jedność”, Kielce 2004, s.88.

APEL TWOJEGO DZIECKA  

wg JANUSZA KORCZAKA

DROGI RODZICU PRZECZYTAJ UWAŻNIE…

• NIE PSUJ MNIE, DAJĄC MI WSZYSTKO, O CO CIĘ PROSZĘ.

Niektórymi prośbami wystawiam cię jedynie na próbę.

• NIE OBAWIAJ SIĘ POSTĘPOWAĆ WOBEC MNIE TWARDO I ZDECYDOWANIE.

Ja to wolę, bo to mi daje poczucie bezpieczeństwa.

• NIE POZWÓL MI UKSZTAŁTOWAĆ ZŁYCH NAWYKÓW.

Ufam, że ty mi pomożesz wykryć je w zarodku.

• NIE RÓB TAK, ABYM CZUŁ SIĘ MNIEJSZYM NIŻ JESTEM.

To jedynie sprawia, że postępuję głupio, aby wydawać się dużym.

• NIE KARĆ MNIE W OBECNOŚCI INNYCH.

Najbardziej mi pomaga, gdy mówisz do mnie spokojnie i dyskretnie.

• NIE OCHRANIAJ MNIE PRZED KONSEKWENCJAMI.

Potrzebne mi są również doświadczenia bolesne.

• NIE RÓB TAK, ABYM SWOJE POMYŁKI UWAŻAŁ ZA GRZECHY.

To zaburza moje poczucie wartości.

• NIE PRZEJMUJ SIĘ ZBYTNIO GDY MÓWIĘ: „JA CIĘ ZNIENAWIDZĘ”.

To nie ciebie nienawidzę, ale twojej władzy, która mnie niszczy.

• NIE PRZEJMUJ SIĘ ZBYTNIO MOIMI MAŁYMI DOLEGLIWOŚCIAMI.

One jednak przyciągają twoją uwagę, której potrzebuję.

• NIE ZRZĘDŹ.

Jeżeli będziesz tak robił, to będę się bronił przez udawanie głuchego.

• NIE DAWAJ MI POCHOPNYCH OBIETNIC…

Bo czuję się bardzo zawiedziony, gdy ich później nie dotrzymujesz.

• NIE ZAPOMINAJ, ŻE NIE POTRAFIĘ WYRAZIĆ SIEBIE TAK DOBRZE, JAK BYM CHCIAŁ.

Dlatego też niekiedy mijam się z prawdą.

• NIE PRZESADZAJ, CO DO MOJEJ UCZCIWOŚCI.

To mnie krępuje i doprowadza do kłamania.

• NIE ZMIENIAJ SWYCH ZASAD POSTĘPOWANIA ZE WZGLĘDU NA UKŁADY.

To wywołuje we mnie zamęt i utratę wiary w ciebie.

• NIE ZBYWAJ MNIE, GDY STAWIAM CI PYTANIA.

W przeciwnym wypadku zobaczysz, że przestanę cię pytać, a informacji poszukam sobie gdzie indziej.

• NIE MÓW MI, ŻE MÓJ STRACH I OBAWY SĄ GŁUPIE.

One są bardzo realne.

• NIGDY NAWET NIE SUGERUJ, ŻE TY JESTEŚ DOSKONAŁY I NIEOMYLNY.

Przeżywam bowiem zbyt wielki wstrząs, gdy widzę, że nie jesteś taki.

• NIGDY NAWET NIE MYŚL, ŻE USPRAWIEDLIWIANIE SIĘ PRZEDE MNĄ

      JEST PONIŻEJ TWOJEJ GODNOŚCI.

 Uczciwe usprawiedliwianie się wzbudza we mnie nadzwyczajną serdeczność ku tobie.

• NIE ZAPOMINAJ, ŻE LUBIĘ EKSPERYMENTOWAĆ.

Nie zabraniaj mi eksperymentować, gdyż bez tego nie mogę się rozwijać.

• NIE ZAPOMINAJ JAK SZYBKO ROSNĘ.

Jest ci zapewne trudno dotrzymać mi kroku, ale proszę cię – postaraj się.

NIE BÓJ SIĘ MIŁOŚCI.

PO PROSTU MNIE KOCHAJ TAKIEGO, JAKI JESTEM!!!

       Obserwując dzieci w wieku przedszkolnym – poczynając od maluszków, a na starszakach kończąc – można dostrzec, jak wiele zmian zachodzi w funkcjonowaniu dzieci w tym okresie. Przedszkolaki zdobywają nie tylko nowe umiejętności poznawcze, ale rozwijają się też ich ekspresja emocjonalna oraz zachowania społeczne. Przed dziećmi w tym okresie stoją poważne zadania rozwojowe. Stają się coraz bardziej samodzielne, uczą się radzić sobie z przeżywanymi emocjami, nawiązują coraz bardziej złożone relacje z otoczeniem.

Rolą rodziców i wychowawców jest wspieranie dzieci w ich rozwoju, by coraz lepiej i skuteczniej radziły sobie z tymi zadaniami.

Rodzice mają nieskończoną liczbę okazji do wspierania rozwoju swojego dziecka, przede wszystkim poprzez:

• bliski, ciepły, pełen miłości kontakt z dzieckiem;
• budowanie pozytywnych więzi dzięki wspólnemu spędzaniu czasu;
• wspólne rozmowy, komentowanie codziennych zdarzeń, sytuacji, interakcji społecznych;
• rozpoznawanie i adekwatne odzwierciedlanie (nazywanie) emocji przeżywanych przez dziecko w różnych sytuacjach;
• czytanie dziecku odpowiednio dobranej literatury i wspólne oglądanie bajek edukacyjnych połączone z komentarzem i rozmową;
• wspólna zabawa, rysowanie, malowanie.

Największą inwestycją w rozwój dziecka jest czas wspólnie z nim spędzony. Daje możliwość poznania dziecka, jego uczuć i potrzeb, pozwala na stworzenie bezpiecznej relacji i daje poczucie bliskości. Spędzać czas z dzieckiem można na tysiąc sposobów, jednak nieocenionym narzędziem pozwalającym na stymulowanie rozwoju młodszych dzieci jest bajka. Nie bez powodu od lat prowadzone są kampanie nakłaniające rodziców do czytania swoim dzieciom.

Czytanie bajek to nie tylko przyjemność płynąca z kontaktu z dzieckiem. Rola bajek w życiu malucha jest nieoceniona. Odzwierciedlają one sposób myślenia i odczuwania dziecka, dlatego stanowią doskonały kanał oddziaływania na świadomość, jak i – poprzez symbole – na nieświadomość dziecka.

Co takiego daje dziecku bajka?

• wzbogaca doświadczenia i wyobraźnię dziecka;
• rozładowuje napięcie emocjonalne;
• odciąża w trudnej emocjonalnie rzeczywistości;
• po części kompensuje dziecku braki emocjonalne;
• modeluje sposoby rozwiązywania problemów;
• uczy radzenia sobie z trudnymi uczuciami;
• dostarcza wzorców zachowania;
• poszerza świadomość dziecka;
• dostarcza ważnych dla dziecka wzorców osobowych;
• wzmacnia poczucie wpływu i kontroli dziecka, przez co kształtuje samodzielność i poczucie własnej wartości.

Dzieci uwielbiają bajki i baśnie. Dlaczego? Świat malucha nie jest pozbawiony trudnych sytuacji i problemów, a bajki dają nadzieję na ich rozwiązanie. Każde dziecko uczy się dopiero rozpoznawania, nazywania, wyrażania różnych uczuć i radzenia sobie z nimi. Dzięki bajkom może utożsamić się z ich bohaterami, a co za tym idzie –  zrozumieć swoją sytuację i uczucia. Może poczuć, że nie jest samo z problemami, że inni też mają podobne kłopoty i potrafią sobie z nimi poradzić. Dzięki temu dziecko może doświadczyć ulgi, poczuć nadzieję i dostrzec, że świat nie jest być może tak zagrażający, jak mu się początkowo wydawało.

            Czy wszystkie bajki spełniają opisane wyżej funkcje? Na rynku dostępne są tysiące tytułów literatury dziecięcej – czy wszystkie z nich są równie wartościowe? Jak nie pogubić się przy wyborze książek dla malucha? Oczywiście każdy rodzic musi kierować się własnym rozsądkiem oraz wrażliwością. Dużym ułatwieniem jest fakt, że od jakiegoś czasu w księgarniach dostępne są tak zwane bajki terapeutyczne, tworzone specjalnie po to, by pomóc dzieciom – a także ich rodzicom – w radzeniu sobie z konkretnymi sytuacjami, problemami, lękami.  Bajki terapeutyczne można podzielić na 3 rodzaje:

• relaksacyjne – ich celem jest przede wszystkim wyciszenie i uspokojenie dziecka;
• psychoedukacyjne (wychowawcze) – mają za zadanie kształtowanie właściwych postaw i wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka;
• psychoterapeutyczne – służące terapii problemów emocjonalnych poprzez redukcję dziecięcych lęków.

Bajki relaksacyjne różnią się od dwóch pozostałych, ich akcja powolna, mało dynamiczna, bohaterowie raczej obserwują otoczenie i doświadczają różnych wrażeń, niż biorą udział w jakichś wydarzeniach. Bajka ta zawiera zwykle elementy odwołujące się do różnych zmysłów – wzroku, słuchu, węchu, dotyku, smaku. Opiera się na wizualizacji wrażeń, bezpośrednio odwołuje się do wyobraźni dziecka.

Bajki psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne różnią się nieco między sobą co do celu, mają jednak pewne wspólne cechy:

• adresat – dzieci w wieku od 3 roku życia;
• temat – sytuacja trudna emocjonalnie, w jakiej znajduje się dziecko (np. pierwszy dzień w przedszkolu, narodziny młodszego rodzeństwa, lęk przed ciemnością itp.)
• bohater – z którym dziecko może się łatwo zidentyfikować – posiada takie jak dziecko problemy i rozwiązuje je za pomocą środków dostępnych w świecie dziecka;
• inne bajkowe postacie – pozwalają obniżyć poziom lęku, wspierają bohatera, pomagają w rozwiązywaniu problemu;
• miejsce – zwykle znane dziecku (dom, przedszkole, szpital, las) lub bajkowa kraina, która rządzi się tymi samymi prawami, co świat dziecka;
• „happy end” – szczęśliwe zakończenie, w którym bohater rozwiązuje swój problem.

Można zatem powiedzieć, że bajka terapeutyczna stanowi dla malucha narzędzie radzenia sobie z trudnymi uczuciami i sytuacjami. Jej zaletą jest to, że nie działa wprost na zasadzie moralizowania i bezpośredniej perswazji, które bywają nieskuteczne. Mechanizm oddziaływania bajki jest pośredni, na zasadzie identyfikacji z bohaterem i przeżywanymi przez niego emocjami.

Jak stosować bajki terapeutyczne? Wskazówki dla RODZICÓW:

1. Ogromną zaletą bajek terapeutycznych jest to, że można je wykorzystywać na zasadzie profilaktyki problemów, zanim one wystąpią. Gdy wiemy, że dziecko stanie przed jakimś trudnym zadaniem lub może się znaleźć w trudnej sytuacji, sięgnijmy po odpowiednią bajkę. Również, gdy wystąpiły już jakieś krytyczne zdarzenia, bajka pozwala rozwiązać konkretny problem. Istotne jest, by dopasować bajkę do określonych potrzeb dziecka i sytuacji, w jakiej się ono znajduje lub może znaleźć.
2. Bardzo ważne, by nie zmuszać dziecka do słuchania bajki w momencie, gdy nie ma ono na to ochoty, bo na przykład pochłonięte jest jakąś zabawą czy inną czynnością. Dzieci zwykle bardzo chętnie słuchają bajek, zwłaszcza, gdy czytają im je rodzice. Dlatego nie powinno być trudno znaleźć moment, w którym maluch z ochotą wysłucha opowiadania. Pamiętajmy jednak, by podążać za jego potrzebą.
3. Bajek terapeutycznych nie trzeba z dzieckiem omawiać, ważna jest jednak gotowość do poruszania kwestii związanych z treścią bajki, a kluczowych dla dziecka. Rodzic czytający swoim pociechom bajki terapeutyczne musi przede wszystkim zachować cierpliwość i spokój. Powinien sam być zrelaksowany , czytać wolno, spokojnie, ale z zaangażowaniem. Jeżeli bajka trafia do dziecka, to będzie ono nią pochłonięte, będzie zadawać pytania, przerywać, prosić o powtórzenie jakichś fragmentów. To znak, że w sposób aktywny przepracowuje treść bajki. Ważne, by pozwolić dziecku na ten proces, dać mu czas na refleksję.
4. Doskonałym pretekstem do takiej refleksji jest zaproponowanie dziecku, by na koniec wykonało rysunek do bajki. Można zapytać o to, jaki fragment bajki najbardziej się dziecku podobał, co najbardziej utkwiło w pamięci, który bohater wzbudził największą sympatię i czy dziecko znalazło się kiedyś w podobnej jak bohater sytuacji. I znów kluczowa zasada – do niczego dziecka nie zmuszamy. Jeżeli treść bajki będzie dla dziecka ważna, samo będzie do niej wracać i chętnie na jej temat rozmawiać.

Korzyści z czytania dzieciom bajek są zatem ogromne. Przyłączam się więc do kampanii promujących tę formę spędzania czasu z dzieckiem i zachęcam:

RODZICE – CZYTAJCIE  SWOIM  DZIECIOM!!!

POSTAWY RODZICIELSKIE I ICH WPŁYW NA WYCHOWANIE

DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Wychowanie dziecka jest jednym z najtrudniejszych zadań dla rodziców. Sam fakt posiadania dziecka jest różnie odbierany przez rodziców. Najczęściej rodzice pragną zapewnić dziecku to, czego sami nigdy nie zaznali. Wszyscy rodzice pragną szczęścia dla swoich dzieci. Dążą do tego, aby wychować zdrowych fizycznie i emocjonalnie ludzi, którzy będą potrafili wykształcić w sobie wiarę we własne siły i przeświadczenia o celowości swojego życia.

Rodzice powinni pamiętać, iż dziecko nawet najmniejsze ma swoje prawa, które my dorośli powinniśmy szanować i respektować.

Podstawowe PRAWA DZIECKA to:

• Prawo do życia w godnych warunków (bez krzyku, lekceważenia czy poniżania);
• Prawo do miłości najbliższych (odczuwania radości, szczęścia czy smutku);
• Prawo do okazywania szacunku i zrozumienia;
• Prawo do bycia kochanym takim, jakim jest;
• Prawo do wolności i kształtowania własnych przekonań;

Ważne jest, aby dziecko wychowywało się w rodzinie funkcjonującej prawidłowo, w której są podmiotami a nie przedmiotami, gdzie przestrzegane są prawa i potrzeby dziecka. Wobec swoich dzieci rodzice często powielają styl wychowania wyniesiony z domu rodzinnego. Wszyscy nosimy w sobie dziedzictwo swojego dzieciństwa. Pamiętamy metody wychowawcze naszych rodziców, które nam nie odpowiadały, a mimo to , trudno nam ich uniknąć wobec swoich dzieci. Powinniśmy pamiętać, że wszystkie dzieci przysparzają rodzicom problemów swoim zachowaniem, a rodzice powinni nauczyć się radzić z tymi często ma problemami. Wychowanie bowiem, jeśli podchodzimy do niego rzetelnie jest wielką pracą. Dobrzy rodzice teoretycznie powinni umieć radzić sobie w każdej sytuacji, są to jednak tylko pobożne życzenia, gdyż życie modyfikuje nasze rodzicielskie postawy

POSTAWY RODZICÓW:

• Rodzice przesadnie krytyczni – patrzą na dziecko okiem sędziego, nic nie jest wystarczająco dobre.

Dziecko za wszelką cenę chce zadowolić rodziców, aby w ten sposób zdobyć ich miłość i akceptację. Kształtuje o sobie opinię, jako kimś mało zdolnym i nieudolnym. Jako dorosły będzie niezadowolony z siebie.

• Rodzice przesadnie wymagający – rodzice bardzo wymagający wobec siebie, są nierealnie wymagający wobec swoich dzieci.

Dziecko za wszelką cenę chce sprostać wymaganiom rodziców, co oznacza rezygnację z dzieciństwa, przyjemności, kontaktów z rówieśnikami. W wieku dojrzałym człowiek taki będzie ogarnięty nałogiem pracy, albo wybierze egzystencję na marginesie społecznym.

• Rodzice obiecywacze – chcą osiągnąć posłuszeństwo dziecka poprzez obiecywanie nagród, nie zawsze dotrzymują słowa.

Dziecko często ma poczucie winy, nie dostało nagrody, bo nie zasłużyło. Jako dorosły będzie nieufny i nie będzie domagało się niczego dla siebie.

• Rodzice nieobecni lub nieskuteczni – pracują z dala od domu, albo będąc w domu nie panują nad życiem rodzinnym. Przyczyną może być patologia rodziny lub choroba albo niezaradność.

Dziecko przyjmuje na siebie obowiązki domowe. Staje się rodzicem dla rodzeństwa. Nie ma dzieciństwa. W dorosłym życiu przyjmie rolę opiekuna.

• Rodzice władczy lub obojętni – rodzice tacy nie uczestniczą w życiu dziecka, rozkazują, nie dyskutują z dziećmi.

Dziecko czuje się niechciane i nieszanowane.  W wieku dorosłym taki człowiek boi się odrzucenia i bardzo opornie wchodzi w związki z innymi.

• Rodzice nadopiekuńczy – zatarte są granice między rodzicem i dzieckiem. Dziecko jest na siłę udziecinniane. Nie ma możliwości rozwoju emocjonalnego, ani popełniania błędów.

Dziecko czuje się uzależnione i nieudolne. Kiedy ma działać samo wpada w panikę. W wieku dorosłym taki człowiek czuje się zagubiony w relacjach z ludźmi.

Oczywiście poszczególne postawy rodzicielskie, jak i relacje dziecięce wzajemnie się przenikają. Nie ulega wątpliwości, że nieprawidłowe postawy rodzicielskie prowadzą do emocjonalnych zaburzeń u dzieci. W dorosłym życiu kładzie się cieniem ciężar przeszłości i często tacy ludzie, nie potrafią stworzyć właściwego środowiska swoim z kolei dzieciom. Chodzi o to, aby przełamać złe wzorce i zbudować wokół dziecka zdrową i zrównoważoną atmosferę. Każdy chce być dla swoich dzieci dobrym rodzicem. Stwórzmy zatem dziecku bezpieczne, korzystne środowisko sprzyjające rozwojowi i osiąganiu dojrzałości.

Powinno, jednak rodzicom zależeć, aby dziecko wzrastało w kochającej się rodzinie o prawidłowych postawach społeczno – moralnych, gdyż to właściwie rodzina dostarcza dzieciom wzorców do naśladowania i tu dziecko uczy się obcowania z innymi ludźmi, stosunku do otaczającego świata – wzorce zachowań wyniesione z domu. Starajmy się poświęcić dziecku jak najwięcej czasu, bo tylko wówczas, gdy zaspokojone będą jego fizyczne i emocjonalne potrzeby, będzie się czuło bezpieczne, docenione i otoczone miłością.  Dziecko powinno mieć pewność, że zawsze obok będzie ktoś, kto o nie zadba. Oczekuje, że zostanie wysłuchane, a to co powie, będzie uznane za ważne. Doświadczanie ciągłej troski i miłości jest prawem – należy mu się bez żadnych warunków wstępnych. Nie musi nic dawać w zamian. Jest wyjątkowe, dlatego  po prostu, że jest. Może ufać, że jego rodzina zawsze przyjdzie mu z pomocą. Dom powinien być schronieniem przed światem, a jednocześnie miejscem, gdzie wiele energii poświęca się, aby świat był bezpieczny.

W rodzinie funkcjonującej nieprawidłowo, do potrzeb dzieci nie przywiązuje się większej uwagi. Nie znajdują się one na pierwszym miejscu. Uwaga rodziny nie skupia się na dziecku. Potrzeby fizyczne są, lub nie są zaspokajane. Natomiast potrzeby emocjonalne są zaspokajane niekonsekwentnie, sporadycznie. W rodzinach tych główny nacisk kładzie się na posłuszeństwo dzieci, dzięki czemu ubywa stresów. W procesie tym zupełnie gubi się dziecko, jako człowiek ze swoimi własnymi potrzebami i pragnieniami.

Pamiętajmy, że w zdrowej rodzinie, zadaniem rodziców jest opieka nad dziećmi.

CZYM DZIECKO ŻYJE – TEGO SIĘ UCZY…

• Jeśli dziecko żyje w atmosferze krytyki, uczy się potępiać
• Jeśli dziecko doświadcza wrogości, uczy się walczyć
• Jeśli dziecko musi znosić kpiny, uczy się nieśmiałości
• Jeśli dziecko jest zawstydzone, uczy się poczucia winy
• Jeśli dziecko żyje w atmosferze tolerancji, uczy się być cierpliwym
• Jeśli dziecko żyje w atmosferze zachęty, uczy się ufności
• Jeśli dziecko jest akceptowane i chwalone, uczy się doceniać innych
• Jeśli dziecko żyje w atmosferze uczciwości, uczy się sprawiedliwości
• Jeśli dziecko żyje w poczuciu bezpieczeństwa, uczy się ufności
• Jeśli dziecko żyje w atmosferze aprobaty, uczy się lubić siebie
• Jeśli dziecko żyje w klimacie akceptacji i przyjaźni, uczy się jak znaleźć miłość w świecie!!

Autor: Jolanta Monkos

  Wiedząc, jak ważną rolę w życiu dziecka odgrywa zabawa oraz jakie pociąga to skutki dla psychiki, uważamy, iż jest rzeczą niezwykle istotną, abyśmy się chwilę zastanowili, co znaczy dla dziecka zabawa z rodzicami.

  Znaczenie relacji w okresie rozwoju dziecka, a także ich wpływa na jego osobowość i proces uspołecznienia przez dziesięciolecia były przedmiotem badań. Wszystkie one podkreślały znaczącą rolę rodziców jako przedstawicieli społeczeństwa kultury, a także jako tych, którzy determinują swoich synów i córki pod względem psychologicznym i społecznym.

 Relacja, jakie zawiązują się pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny, przekształcają się w naturalny system nauki pojęć i postaw, które trwale wzmacniają i motywują osiągnięcia okresu dziecięcego. Ponieważ zabawa jest formą aktywności dziecięcej, niezbędną dla prawidłowego funkcjonowania dziecka, korzystajmy z niej, aby wspierać całokształt procesów rozwojowych. Zabawa poza tym, iż wypływa z potrzeby biologicznej i fizjologicznej, jest również środkiem przekazu emocji i uczuć. Wpływa na świadomość społeczną dziecka i pomaga mu przystosować się do otaczającego go środowiska. Dorosły kupując zabawkę, myśli przede wszystkim o tym, jak wielką radość sprawi mu ten podarunek. Tymczasem powinniśmy mieć na uwadze fakt, że zabawka ma też wychowywać i kształtować dziecko oraz służyć jego rozwojowi psychologicznemu. Obserwując zabawki zaprojektowane dla określonego wieku, dochodzimy do wniosku, że najlepszą zabawką dla dziecka w pierwszych momentach życia jest jego matka albo osoba dorosła, z którą spędza najwięcej czasu i która poświęca mu najwięcej uwagi. To właśnie takim dorosłym maluch czuje się szczególnie zafascynowany. W większości przypadków zwykła to być jego matka. Kiedy słyszy jej glos, klaszcze w dłonie, kiedy ją widzi, bada jej twarz swoimi paluszkami. Dla dziecka matka jest wszystkim.

To ona sprawia, że nabiera pewności siebie, że czuje się bezpieczne, to ona bierze go w ramiona, kołysze: jednym słowem gotowa jest dostosować się do każdej prośby dziecka. Zwykle się mówić o matce, że jest „uniwersalną zabawką”. Żyjemy obecnie w czasach, kiedy większość rodziców czy matek nie ma zbyt dużo czasu dla swoich dzieci, a z kolei dzieci spędzają więcej czasu poza domem niż miało to miejsce kiedyś, toteż i komunikacja pomiędzy dziećmi i dorosłymi uległa osłabieniu.

Stąd też zabawa może przyczynić się do zmiany na lepsze w relacji ojciec – matka – dziecko. Zabawa łączy dzieci z dorosłymi. Bawić się znaczy tyle, co lepiej się poznawać, nawiązywać dialog i kreować o wiele bardziej intymne więzy.

Zawsze miejmy na uwadze, że dla dziecka najlepszą zabawką jest dorosły i jego zabawy. Bawiąc się z własnym dzieckiem, pobudzisz go do działania i otworzysz przed nim wrota twórczej wyobraźni. Jest to najlepszy sposób na wspólne poznawanie: ty jego, on ciebie oraz najlepszy prezent, jaki możesz mu sprawić, a jednocześnie będzie to najlepsza forma edukacji.

– Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły (A. Faber, E. Mazlish)

   W tym artykule zamieszczone zostały główne postulaty jakie autorki zawarły w ostatnio popularnej książce –  Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły – chociaż tytuł wskazuje na to, iż dotyczy ona tematyki komunikacji z dziećmi, to po jej przeczytaniu okazuje się, że opisane metody z pewnością sprawdzają się również w kontaktach z dorosłymi. Treści w niej zawarte pozwalają na to, by spojrzeć na komunikację z innej perspektywy, a relacje rodziców wskazują na skuteczność metod, które szczegółowo opisują autorki.

  Żadna relacja, a szczególnie relacja rodzic-dziecko nie należy do łatwych, niejednokrotnie każda ze stron w tym samym momencie ma różne cele, każdy punkt widzenia jest inny, a często trudno określić, kto tak naprawdę ma rację. Niejednokrotnie można usłyszeć od rodziców, że ich pociechy nie słuchają, nic im nie mówią, że wielokrotnie można powtarzać, prosić, a mimo stosowania różnorodnych metod trudno osiągnąć zamierzone skutki. Jedno jest pewne – w obliczu różnych sytuacji i problemów nie powinno przestawać się szukać, by w pełni móc wesprzeć drugą osobę, a szczególnie dziecko, które dopiero przygotowuje się do samodzielnego życia.

Każdy z nas wie, że w kontaktach z drugą osobą niezwykle ważne są EMOCJE i UCZUCIA, niejednokrotnie przekonaliśmy się sami, jak czasem trudno radzić sobie z negatywnymi odczuciami, nam dorosłym, a co dopiero mają powiedzieć dzieci, które są dopiero na początku swojej drogi. Czasem nieświadomie infantylizujemy, powtarzamy, że nic się nie stało, nie ma się czym martwić, jednak czy nam samym pomogły by takie porady? Czego tak naprawdę potrzebuje człowiek kiedy w jego wnętrzu odgrywa się dla niego ogromna tragedia – odpowiedź jest prosta – ZROZUMIENIA. Autorki wskazują na cztery kroki, dzięki którym można pomóc nie tylko najmłodszym poradzić sobie z trudnymi emocjami:

• słuchaj dziecka bardzo uważnie – zamiast udawania, że słuchasz i nieokazywania zainteresowania tym, co druga strona chce przekazać,
• okaż akceptację uczuć dziecka, np. dzięki użyciu potwierdzeń typu: „mmm”, „och”, „rozumiem” – zamiast udzielania rad lub zadawania pytań,
• nazwij uczucia dziecka – zamiast podważania ich i zaprzeczania,
• zamień pragnienia dziecka w fantazję – zamiast prób tłumaczenia i uzasadniania.

Chociaż powyższe punkty mogą z pozoru brzmieć banalnie, można pomyśleć, że nie ma w nich nic odkrywczego, jednak kiedy zagłębi się w to, co się za nimi kryje, z jakimi komunikatami się one wiążą można zauważyć jaka tkwi w nich siła. Warto zastanowić się również czy my sami w sytuacji, w której coś sprawia nam trudność, lubimy słyszeć „przesadzasz, to nic takiego”, czy wolelibyśmy, aby nasz rozmówca stwierdził „naprawdę musi być ci trudno, musisz być bardzo rozczarowany”?  Kiedy dziecko zauważy, że jego sytuacja naprawdę nas interesuje, że staramy się zrozumieć, a dodatkowo podejmiemy wyzwanie nazwania tego co czuje, możliwe, że pytania okażą się zbędne, bo dziecko samo będzie chciało podzielić się z nami swoimi przeżyciami i samemu będzie mu łatwiej zrozumieć siebie.

Kolejnym bardzo ważnym elementem relacji i komunikacji międzyludzkiej jest WSPÓŁPRACA, to również aspekt, który niejednokrotnie może przysporzyć dorosłym niemałych trudności. Bezowocne próby nawiązania współpracy, radzenie sobie z własnymi emocjami, kiedy nie można uzyskać zamierzonych celów nawet tych pozornie łatwych, jak np. codzienna toaleta, może być naprawdę kłopotliwe. Zatem jak można sobie i najbliższym ułatwić współpracę? W tym przypadku autorki również wyszczególniają kilka metod, które opisane zostaną z wykorzystaniem przykładu

Aby zrozumieć przede wszystkim trzeba poznać – samemu otworzyć się i zobaczyć dziecko, człowieka a nie po prostu diagnozę – autyzm i Zespół Aspergera

        Autyzm i Zespół Aspergera zaliczane są do całościowych zaburzeń rozwoju, pomiędzy którymi można zauważyć zarówno podobieństwa, jak i różnice. Według klasyfikacji chorób  ISD 10 obowiązującej  w Polsce, są one ujmowane jako osobne jednostki diagnostyczne, jednak inaczej wygląda to w najnowszej amerykańskiej klasyfikacji DSM V, zgodnie z którą oba te zaburzenia ujęte są jako spektrum zaburzeń autystycznych, w którym wyróżnia się trzy stopnie zaburzenia oraz wymaganego wsparcia.

   To tytułem wstępu, jednak przedmiotem tegoż artykułu nie będzie diagnoza, ani kryteria, czy szczegółowa charakterystyka powyższych zaburzeń tylko zalecenia i wskazówki, jakie najczęściej w literaturze spotyka się zarówno do pracy z dzieckiem z autyzmem, jak i Zespołem Aspergera. W tym miejscu będzie to najbardziej istotne, ponieważ zgodnie ze statystykami, prawdopodobieństwo spotkania w swoim otoczeniu osoby ze spektrum znacznie wzrosło na przestrzeni lat, można doszukać się badań zgodnie z którymi diagnozy stawiane są nawet w 1 na 68 przypadków. Dlatego tak ważnym jest by zwracać uwagę na zagadnienie autyzmu, poszerzać wiedzę, pomóc zrozumieć i próbować wskazać, co może pomóc w kontaktach z osobami ze spektrum, a co najważniejsze ułatwić im w jakiś sposób funkcjonowanie w świecie. Mamy nadzieję, że ten artykuł okaże się przydatny dla rodziców dzieci ze spektrum oraz tych, którzy spotkają je gdziekolwiek w swoim życiu.

Aby zrozumieć przede wszystkim trzeba poznać – najprościej ujmując dzieci mające zaburzenia ze spektrum autyzmu odbierają świat zupełnie inaczej niż my, coraz częściej mówi się o tym, że ich mózgi funkcjonują w odmienny sposób, co wcale nie oznacza, że gorszy. Istotne jest, aby wiedzieć, że w dzieci ze spektrum mają różnego rodzaju jakościowe zaburzenia z zakresu interakcji społecznych, komunikacji, a także występują u nich ograniczone, powtarzalne i stereotypowe zachowania, zainteresowania, czy działania. Dla lepszego zrozumienia warto pamiętać również o tym, że dzieci ze spektrum mają duże deficyty w zakresie uczenia się zachowań społecznych, których dzieci uczą się
w sposób naturalny, dodatkowo często nie pojmują tego, że ktoś może myśleć w sposób inni niż oni,a także postrzegają świat, jako zbiór wielu pojedynczych elementów, których nie potrafią połączyć w całość. Jeśli do tego wszystkiego dołożymy zaburzenia z zakresu zmysłów – nadwrażliwość i niedowrażliwość na różne bodźce, okazuje się, że dla dziecka ze spektrum świat i rzeczywistość, w jakiej przychodzi mu żyć może być naprawdę niezrozumiała i przerażająca, to wszystko może prowadzić do wycofywania się.

Jak można pomóc?

PODSTAWOWE ZASADY:

• stałość i przewidywalność, unikanie zaskoczenia i niespodzianek oraz nagłych zmian, stały rytm dnia, plan aktywności, tak by dziecko wiedziało, czego może się spodziewać lub co będzie kolejne, przygotowanie, ostrzeganie przed nadchodzącymi zmianami,
• wprowadzenie reguł i zasad określonych w jasny sposób – konkretne określenie, co jest dobre,
  a co złe – wyjaśnienie tych reguł i upewnienie się, że dziecko je rozumie,
• używanie prostego, jednoznacznego języka względem dziecka, formułowanie poleceń
  w sposób konkretny i jasny, tak by bezpośrednio wynikało z nich, co jest najważniejsze, unikanie przenośni, metafor, ironii, czy dwuznaczności (lub ich tłumaczenie),
• stworzenie miejsca, które będzie dla dziecka bezpieczne i spokojne, w które będzie mogło udać się w sytuacji dla niego trudnej, podczas przeciążenia lub pojawienia się negatywnych zachowań,
• odpowiednie zagospodarowanie otoczenia dziecka – ograniczenie dostarczanych bodźców (wzrokowych, słuchowych, dźwiękowych) i innych elementów mogących przyciągać i rozpraszać uwagę,
• unikanie krytyki wobec dziecka oraz krzyku w przypadku pojawiania się nieaprobowanych, nagłych zachowań, a w zamian za to powiedzenie dziecku, co konkretnie powinno zrobić, postawa wsparcia i pomocy w sytuacjach trudnych społecznie i emocjonalnie,
• budowanie wiary we własne możliwości dziecka, umożliwienie poczucia sprawstwa,
• wykorzystanie szczególnych zainteresowań i uzdolnień dziecka do rozwijania i kształtowania funkcji i umiejętności zaburzonych,
• praca nad emocjami – ich rozpoznawaniem, rozumieniem i okazywaniem,
• praca nad mową niewerbalną – mimiką, gestami.

ZASADY W ZAKRESIE KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH:

• stymulowanie rozwoju społecznego, modelowanie prawidłowych zachowań, tłumaczenie, wyjaśnianie wzorców zachowań,
• stosowanie wzmocnień pozytywnych, za każde poprawne społecznie zachowanie, docenianie zachowań empatycznych,
• tłumaczenie emocji i sytuacji trudnych, praca nad ich lepszym rozpoznawaniem, rozumieniem
  i radzeniem sobie z nimi (na podstawie nagrań, ilustracji, zdjęć i innych form graficznych przedstawiających różne osoby i postacie),
• okazanie cierpliwości i wsparcia w pracy nad eliminowaniem zachowań niepożądanych
  i trudnych,
• unikanie pytania „dlaczego?”, w zamian powiedzenie wprost co było niewłaściwego
  w zachowaniu, nazwanie pojawiających się emocji, oraz określenie właściwego zachowania,
• trening zachowań społecznych, ćwiczenie różnych sytuacji, scenek, wykorzystanie lub wspólne tworzenie komiksów, integracja i asymilacja ze środowiskiem, asystowanie, budowanie
  i podtrzymywanie kontaktów społecznych,
• poznawanie sposobów wyciszania się, nauka alternatywnych i aprobowanych sposobów rozładowywania złości i innych negatywnych emocji,
• dawanie możliwości na wyciszenie, uspokojenie się i zrelaksowanie, niepodejmowanie rozmowy
  i tłumaczeń, kiedy dziecko jest wzburzone,
• analizowanie możliwych powodów i przyczyn pojawiania się nieaprobowanych zachowań, zwiększonego napięcia (przebodźcowanie, zaskoczenie, natrafienie na trudność, odrzucenie, czy niezrozumienie ze strony innych), omawianie różnych sytuacji społecznych, wskazywanie właściwych zachowań, wspólne odnajdywanie rozwiązań, czy określanie wskazówek.

ZASADY W ZAKRESIE KOMUNIKACJI:

• stosowanie jednoznacznych, krótkich komunikatów i poleceń, używanie prostego języka,
• upewnianie się o zrozumieniu przekazanego komunikatu przez dziecko (np. poprzez wyjaśnienie go własnymi słowami, odpowiedź na pytanie: co powinieneś zrobić?),
• stosowanie pisemnego lub obrazkowego planu dnia/aktywności, rozkładu czynności – do dzieci tych lepiej dociera to, co widzą,
• wyjaśnianie dwuznacznych słów i komunikatów, metafor, przenośni, niezrozumiałych dla niego form,
• dodatkowe ograniczenie bodźców i rozpraszaczy docierających do dziecka, tym bardziej, kiedy chcemy oczekiwać od niego zaangażowania,
• wyjaśnianie możliwość pojawienia się różnorodnych reakcji otoczenia na bezpośrednie komunikaty dziecka,
• brak publicznego krytykowania i zwracania uwagi na ton i melodię głosu dziecka – prowadzenie indywidualnych ćwiczeń, terapia mowy/terapia logopedyczna,
• uczenie sposobów i zasad nawiązywania i prowadzenia rozmowy (naprzemienność),
• kształtowanie umiejętności proszenia o pomoc w sytuacjach niezrozumienia czegoś, np. polecenia.

ZASADY W ZAKRESIE ZACHOWANIA I ZAINTERESOWAŃ:

• wykorzystanie zainteresowań i umiejętności do rozwijania zaburzonych funkcji i rozwijania jego kompetencji,
• nagradzania i wzmacnianie wszystkich aprobowanych społecznie zachowań,
• ograniczenie uporczywego zajmowania się tym, co dziecko interesuje lub np. rozmów na ten temat (ustalenie konkretnych pór, czy jednostek czasowych, kiedy dziecko może się tym zajmować),
• wprowadzenie jasnego dla dziecka sposobu kierowania zachowaniami dziecka/nagradzania, np. gospodarka żetonowa,

W ZAKRESIE ODBIORU BODŹCÓW SENSORYCZNEJ, pamiętaj o tym, że:

• dziecko może nie odczuwać bólu lub odczuwać go zupełnie inaczej,
• może sprawiać mu ból nawet delikatny dotyk,
• dziecko może odczuwać silne uściski, dotyk, jako coś miłego,
• dziecko może nie czuć dokładnie tego, co samo robi – np. siły z jaką chwyta czyjąś dłoń,
• dziecko może nie być świadome tego, że sprawia komuś ból,
• dziecko prawdopodobnie słyszy/odbiera ogromną ilość dźwięków, o jakich my nawet nie wiemy lub nie zwracamy na nie uwagi (każdy szelest, ruch, ludzi na ulicy, sąsiadów, włączone sprzęty itp.),
• pomocne będzie eliminowanie dźwięków docierających z otoczenie oraz te, które działają na dziecko w sposób drażniący,
• niektóre dźwięki mogą sprawiać dziecku nawet ból,
• dziecko może spożywać posiłki w sposób bardzo wybiórczy lub mieć awersję do niektórych
  z nich, dlatego nie zmuszaj do zjadania wszystkiego, wykaż postawę zrozumienia wobec jego upodobań,
• można spróbować wprowadzać trening jedzenia w pracy z dzieckiem oraz próbować poszerzać zakres spożywanych posiłków,
• dziecko może nie chcieć spożywać pewnych pokarmów ze względu na ich kolor, konsystencję lub zapach,
• niektóre zapachy mogą być dla dziecka drażliwe, a inne może bardzo lubić – dlatego unikaj np. silnych perfum/odświeżaczy, a winnej sytuacji pozwól dziecku mieć coś nasączonego ulubionym zapachem przy sobie (może go to uspokajać),
• najlepiej ograniczyć także bodźce wzrokowe, tym bardziej jeżeli chcemy uzyskać zaangażowanie dziecka lepiej będzie wyeliminować ich nadmiar.

Bardzo ważne jest to by zobaczyć dziecko/człowieka a nie diagnozę, to jest potrzebne do tego, by zaakceptować je takim, jakie jest, a w tym mogą być pomocne jego mocne strony, np.:

• umiejętność koncentracji na szczegółach i ich dostrzeganie,
• dobrze rozwinięta spostrzegawczość,
• dobra pamięć do faktów i liczb,
• szczególne zainteresowania,
• dokładność i skrupulatność, umiejętność działania według planu,
• przestrzeganie znanych i przyjętych procedur,
• umiejętności techniczne i manualne,
• umiejętność dobrego koncentrowania się na zadaniach powtarzalnych/lubianych.

         Warto pamiętać również, że każde dziecko, również ze spektrum zaburzeń autystycznych jest inne, jest indywidualną jednostką, która ma swoje potrzeby i możliwości, dlatego nie wszystkie z wymienionych tutaj zasad będą pasowały do każdego, a niektórzy pewnie będą potrzebowali jeszcze innego podejścia. Ważne jest to, by otworzyć się i zobaczyć dziecko, by to ono było dla Was, drodzy Rodzice, drogowskazem.

Daria Krawczyk